Vindorkan orðin hagkvæmust

Fyrirtæki sem nota mikið rafmagn leggja eðli­lega mik­ið upp úr því að leita eftir ódýr­ustu raf­ork­unni. Um leið skipt­ir það þau miklu ef unnt er að tryggja að raf­magns­verðið rjúki ekki skyndi­lega upp. Þess vegna hafa slík fyrir­tæki löng­um sóst eftir lang­tíma­samn­ing­um með föstu orku­verði eða að verð­ið sé tengt þeirra eigin afurða­verði. Þann­ig draga þau mjög úr áhættu sinni. En nú eru að verða athygl­is­verð­ar breyt­ing­ar í þess háttar við­skipt­um, þar sem vind­orkan er að leysa vatns­aflið af hólmi sem hag­kvæm­asti kost­ur­inn fyrir stóra raf­orku­notendur.

Frá vatnsafli til vindorku

Sögulega hafa samn­ingar af þessu tagi, þ.e. um hag­stætt raf­orku­verð til langs tíma, eink­um ver­ið við fyrir­tæki sem reka stór­ar vatns­afls­virkj­an­ir. Slík­ar virkj­an­ir hafa boð­ið upp á það að selja raf­orku á hvað lægstu verði og það til langs tíma. Í dag er stað­an aftur á móti víða orð­in sú að vatns­afls­fyrir­tæki sjá sér frem­ur hag í því að selja fram­leiðslu sína inn á almennan markað. Þess í stað eru það vind­orku­fyrir­tæki sem nú bjóða oft hag­kvæm­ustu samn­ing­ana fyr­ir stór­not­end­ur. Þetta er alger­lega nýr raun­veru­leiki og mun vafa­lítið hafa veru­leg áhrif á raf­orku­við­skipti víða um heim á kom­andi árum.

Norræn fyrirtæki í fararbroddi 

Það eru sem sagt nýir vind­myllu­garð­ar sem nú bjóða hag­kvæm­ustu lang­tíma­samn­ing­ana í raf­orku­við­skipt­um. Þetta á eink­um við í Evrópu en þekk­ist þó víð­ar um heim­inn. Þarna hafa norræn orku­fyrir­tæki verið braut­ryðj­end­ur og einn­ig hafa svona samn­ing­ar orðið algeng­ari í lönd­um eins og Bret­landi og Banda­ríkj­un­um.

Lengsti vindorkusamningurinn til þessa er til 29 ára

Bestu norrænu dæmin um svona lang­tíma­samn­inga vind­orku­fyrir­tækja og stór­not­enda um raf­orku­við­skipti er raf­orku­sala til ál­fyrir­tækja í Noregi. Þar hafa bæði Alcoa og Norsk Hydro verið að gera samn­inga um kaup á miklu orku­magni frá vind­myllu­görð­um í Noregi og Svíþjóð. Nýjasti samn­ing­ur­inn af þessu tagi er jafn­framt sá sem var að slá met í gildis­tíma. Þar samdi Norsk Hydro um kaup á nálægt 800 GWst ár­lega frá 235 MW vind­myllu­garði í Sví­þjóð.

Það er til marks um umfang þessa samn­ings að hann sam­svar­ar um 75% af allri raf­orku­notkun járn­blendi­verk­smiðju Elkem á Grund­ar­tanga. Og þessi nýjasti stóri vind­orku­samn­ing­ur í Skandinavíu er vel að merkja í takti við ýmsa aðra svip­aða samn­inga sem gerð­ir hafa ver­ið und­an­far­in misseri, nema hvað samn­ings­tím­inn þarna er óvenju lang­ur eða 29 ár. Tal­ið er að þetta sé lengsti samn­ing­ur um kaup á vind­orku sem gerð­ur hef­ur ver­ið í heim­inum til þessa.

Þróunin á Íslandi kann að verða svipuð

Þessi langi samn­ings­tími er mjög táknrænn fyrir það að tækn­in í vind­ork­unni er ekki að­eins að verða sí­fellt betri og ódýr­ari, held­ur eru vind­myll­urnar líka að verða ein­fald­ari í við­haldi. Nú eru vindmyllugarðar sem sagt álitnir bæði hagkvæmir og lítt áhættusamir í rekstri.

Til að unnt sé að nýta ódýra vind­orku í mikl­um mæli þurfa að vera fyr­ir hendi raf­orku­ver sem geta jafn­að út fram­leiðslu­sveiflur vind­myllu­garða. Í sum­um lönd­um eru það eink­um gas­orku­ver sem eru í því hlut­verki, en í Nor­egi og Sví­þjóð eru það stóru vatns­afls­fyrir­tækin sem sjá sér hag í því að sinna þess­um hluta raf­orku­mark­að­ar­ins.

Með svipuðum hætti og hjá norrænu frænd­um okkar er lík­legt að stóra ísl­enska vatns­afls­fyrir­tækið, Lands­virkjun, sjái hag í svona við­skipt­um. Það gæti bæði gerst með því að fyrir­tækið reisi sína eigin vind­myllu­garða og komi að samn­ing­um við önn­ur fyrir­tæki um vindorku­við­skipti og/eða verði í hlut­verki var­afls. Þarna eru ýmsir áhuga­verðir mögu­leikar.

Vegna ein­angrun­ar ísl­enska raf­orku­mark­að­ar­ins er senni­legt að hér verði þró­un­in ekki alveg með sama hætti og í Skandí­navíu. En það er næsta víst að lækk­andi kostn­að­ur vind­ork­unnar muni óhjá­kvæmi­lega hafa áhrif á orku­mark­að­inn hér, rétt eins og annars staðar.

Höfundur starfar sem ráðgjafi á sviði orkumála og vinnur m.a. að vindorkuverkefnum í samstarfi við evrópskt orkufyrirtæki.

Lögmál Ørsteds

Gömlu norrænu olíufyrirtækin eru skyndilega horfin. Að vísu ekki rekstur þeirra, heldur nöfnin. Fyrir­tækið Stat­oil er ekki lengur til. Því nafni þessa norska olíu­risa var ný­ve­rið breytt og heitir þetta tíunda stærsta olíu- og jarð­gas­fyrir­tæki heimsins á hluta­bréfa­mark­aði nú Equinor.

Hitt rótgróna norræna olíufyrir­tækið, sem nú hefur skipt um nafn, er danska Dong Energi. Hér verður staldrað við vend­ing­ar Dong, sem nú hyggst al­far­ið kveðja skít­ugu kol­vetn­is­ork­una og ein­beita sér að grænni fram­tíð á alþjóð­leg­um mark­aði. Undir nýju peru­dönsku nafni; Ørsted!

Kolsvarta DONG

Danir fóru aðra leið en Norð­menn þegar olíu­ævin­týrið byrjaði í Norður­sjó fyrir næst­um hálfri öld. Í stað þess að ríkis­fyrir­tæki yrði leið­andi í dönsku vinnsl­unni, líkt og Statoil varð í Noregi, var það einka­fyrir­tækið A.P. Møller – Mærsk sem þar varð leið­andi. Engu að síður vildi danska rík­ið líka stússa í vinnslu á svarta gull­inu og fór sá rekstur fram und­ir merkj­um Dansk olie og naturgas; síðar kennt við skamm­stöf­un­ina Dong (sem mun reynd­ar eiga að skrifa með há­stöfum; DONG).

Norska Statoil varð miklu stærra olíufyrirtæki en danska Dong og var svo skráð á hluta­bréfa­markað, meðan Dong var áfram hefð­bundnara ríkis­fyrir­tæki. Ýmis­legt fleira hefur ver­ið ólíkt með þess­um norrænu fyrir­tækj­um og þá m.a. það að Dong var og er um­svifa­mikið í raf­orku­fram­leiðslu. Þar er fyrir­tækið í yfir­burða­stöðu á danska raf­orku­mark­aðnum. Lengst af var mest­öll raf­orka Dong fram­leidd í fjölda kola­orku­vera og því má segja að öll kjarna­starf­semi fyrir­tækis­ins hafi byggst á kol­svörtum kol­vetnis­bruna.

Danir virkja vindinn

Í kjölfar olíukreppunnar á 8. áratugnum fóru Danir að leita leiða til að verða sjálf­bær­ari um orku. Það er þá sem danska fyrir­tækið Vestas byrjar að hanna og þróa lilar vind­myllur. Og þar liggja ræt­ur þess að í dag er Vestas einn stærsti vind­myllu­fram­leið­andi heimsins.

Annað dæmi um hugvit og verk­tækni Dana í vind­ork­unni er fyrir­tækið LM Wind Power (áður LM Glas­fiber). Þar þró­aðist fram­leiðsl­an frá bát­um og skút­um yfir í vind­myllu­spaða og í dag er LM Wind Power í farar­broddi í fram­leiðslu stærstu vind­myllu­spað­anna. Fyrir­tækið var selt til vind­orku­arms risa­fyrir­tækis­ins General Electric árið 2017.

Frá olíu og kolum yfir í vindorku

Eftir því sem vindorkutæknin þró­að­ist tók orku­fyrir­tækið Dong að setja upp vind­myllur í Dan­mörku og smám sam­an vann vind­orkan á sem um­tals­verður hluti raf­orku­fram­leiðslu Dong. Um 1990 reisti fyrir­tækið fyrsta vind­myllu­garð heims úti í sjó, við strönd dönsku eyjar­inn­ar Lolland. Þar var afl hverrar vind­myllu 0,45 MW, sem er t.d. helm­ingi minna en vind­myllur Lands­virkj­unar sem standa á Hafinu ofan við Búrfell. Það er ekki fyrr á síð­ustu tveim­ur ára­tug­um sem byrjað er að fram­leiða það sem kalla má stór­ar nú­tíma­leg­ar vind­myllur, þar sem afl hverrar myllu er nokk­ur mega­vött (MW).

Dong varð sem sagt frum­kvöðull í að nýta vind­ork­una úti í sjó og í dag ein­beitir Ørsted sér að slík­um stór­um vind­myllu­görðum. Það er nú stærsta fyrir­tæki heims í þeim bransa og ætl­ar héð­an í frá al­far­ið að ein­beita sér að endur­nýjan­legri orku. Meðal nú­ver­andi verk­efna fyrir­tæk­is­ins er s.k. Hornsea Wind verkefni á grynn­ing­un­um utan við Jór­vík­ur­skíri á Eng­landi. Full­byggð­ur á þessi risa­vaxni vind­myllu­garður að verða allt að 6.000 MW. Dong, þ.e. Ørsted, er þó vel að merkja enn með mörg kola­orku­ver í rekstri og ekki ráð­gert þeim öllu­m verði lokað. Þess í stað stend­ur til að um­breyta þeim í lif­massa­orkuver.

Íslandsvinurinn Jim Ratcliffe kaupir dönsku ríkis­olíuna

Olíuverðlækkunin sem varð í kjölfar efnahags­þreng­ing­anna 2008 kom mjög illa við ríkis­fyrir­tækið Dong Energi. Upp úr því ákvað danska ríkis­stjórn­in að selja hluta félags­ins og skrá það á hluta­bréfa­markað. Þetta gerðist með sölu á um fimmt­ungs­hlut í Dong til banda­ríska fjár­fest­inga­bank­ans Gold­man Sachs árið 2013 og skrán­ingu fél­ags­ins á mark­að í framhaldi þeirr­ar sölu. Þessi við­skipti við Gold­man Sachs voru um­deild og ekki síður hvern­ig sumir stjórn­endur Dong högn­uðust hressi­lega á söl­unni. En það er önnur saga.

Í kjölfar þessara viðskipta með ríkis­fyrir­tækið Dong var svo stigið það grund­vallar­skref að selja alla olíu- og gas­vinnslu fyrir­tækisins. Og sá sem keypti her­leg­heitin var enginn annar en Jim Rat­cliffe, þ.e. fyrir­tæki hans Ineos. Sá hinn sami og hefur verið stór­tækur í jarða­kaupum austur á landi, en Ratcliffe mun nú vera rík­asti ein­stakl­ingur á Bret­landi.

Alþjóðlega vindorkufyrirtækið Ørsted

Nýjasta vendingin hjá DONG var að fylgja áherslu­breyt­ingu sinni eftir með því að breyta nafni fyrir­tæk­is­ins og taka upp hið þjála (sic) nafn Ørsted. Kannski má þó segja að Ørsted sé skemmti­legra og efnis­meira nafn en hið ósjarm­er­andi nýja nafn Stat­oil; Equinor.

Nýja nafnið vísar til danska vísinda­manns­ins Hans Christian Ørsted. Margir Íslend­ingar kann­ast sjálf­sagt við það nafn úr ferð­um sín­um til Kóngs­ins Köben, þar sem við höf­um bæði H.C. Ørstedsvej og Ørsteds­parken! Utan Dan­merkur er Ørsted þó senni­legar þekkt­ast­ur fyrir lög­mál sitt um hvern­ig segul­svið mynd­ast um­hverfis raf­magns­leiðara.

Og nú er Ørsted sem sagt heiðraður með því að stærsta orku­fyrir­tæki Dan­merkur tekur upp nafn hans. Afkom­end­ur gamla H.C. Ørsted eru reynd­ar lítt hrifn­ir af því að fyrir­tæki úti í bæ taki nafn þeirra þann­ig trausta­taki. En hvað sem því líð­ur, þá mega Dan­ir eiga það að þeir standa mjög fram­ar­lega í marg­vís­legri tækni og þekk­ingu og það verður spenn­andi að fylgj­ast með hvern­ig Ørsted mun þróast og dafna.